Illustrator Piet Broos maakte in 1956 van de dans rond de vrijheidsboom in het boekje ‘Schetsen uit de geschiedenis van het Land van Weert’ deze impressie.
Een goed verstaander heeft slecht een half woord nodig, zo gaat het gezegde. Maar wat als dat woord uit een vreemde taal komt en de verstaander die taal niet machtig is? Of hij dat ‘halve woord’ dan nog zo gemakkelijk goed aanvult is maar de vraag. Net zo makkelijk leidt dat tot vreemde aanvullingen. Een aantal jaren geleden werd het archief door Jan Nijs gewezen op een dergelijk voorbeeld uit het verleden. Hij was een geval tegengekomen in de kroniek van Lambertus Goofers waarbij wellicht de Weertenaar de klanken uit een vreemde taal op een verkeerde manier had geïnterpreteerd.
Weert kent meerdere kroniekschrijvers. Twee ervan leefden enkele eeuwen geleden en hun schrijfsels zijn algemeen bekend. De meest bekende is Maria Luyten, een non uit het klooster aan de Maasstraat die een kroniek schreef over de periode 1442 tot 1587. De tweede chroniqueur is Lambertus Goofers, afkomstig van de Biest. Deze Goofers maakte uitgebreid aantekeningen van gebeurtenissen die in Weert voorvielen tussen 1784 en 1802. Hij behandelt bijvoorbeeld en heerschappij van de Oostenrijkers en de Brabantse en Franse opstand. Zijn kroniek werd in 1888 door J. Habets getranscribeerd en gepubliceerd in de Publications van het LGOG onder de titel ‘Chroniek der stad Weert van 1784 tot 1802, geschreven door den ooggetuige Lambertus Goofers’. Onlangs werd deze tekst nog heruitgegeven door de Stichting Historisch Onderzoek Weert.
De kroniek is nog bewaard gebleven en in het Gemeentearchief aanwezig.
Goofers vertelt ook over het binnentrekken van de Fransen in Weert op 8 december 1792, bijna op de kop af 217 jaar geleden. Om zijn betoog wat meer ‘klank’ te geven haalt hij daarbij ook (weliswaar hier en daar ‘vertaald’) de kreten en liederen van de revolutionairen aan. De Fransen kwamen die 8e december onverwachts in Weert, zo vertelt hij. Het was een regiment te voet. En ze riepen luid ‘Vivat het Franse repubelyk! Vivat de natie! Vivat de Franse patriotten!’. De dag erop kwamen ze de vrijheidsboom planten, een dennenboom die ze daarvoor op Altweert gehaald hadden. En in de top van de boom werd een rode muts geplaatst, een Jacobijnenmuts waarop de tekst ‘vrij of dood’ geschreven stond. Tot zover is wat gebeurt allemaal goed te volgen. En te beschrijven. Maar van het Franse lied dat de soldaten en burgers rondom de boom zongen begreep hij, zo blijkt achteraf, niet veel.
Goofers verhaalt: ‘En doen kwaemen sy daer om te dansen rommetom den boom alle borgers de welke op den merkt stonden namen de soldaten met de handt, en zy moesten ook dansen en sy songen dan: Sollen kermiollen vila som de kanon. En sy kwamen leuden met de klok en het was al victorie.’
Deze passage raakt, zo was de conclusie van Jan Nijs, kant noch wal. Zijn speurtocht naar wat hier wellicht gebeurd is, een verkeerde interpretatie van woorden uit een vreemde taal, had succes. Uitgaand dat het woorden waren uit een revolutionair lied uit die periode vond hij uiteindelijk de bron. Het bleek een zeer bekend lied dat bekend staat onder De Carmagnole. De naam van dit lied is ontleend aan de naam van een korte jas die gedragen werd door de revolutionaire werkende klasse, bekend als de ‘sans-culottes’. De naam van de jas is weer ontleend aan de plaatsnaam Carmagnola. Het lied werd naar verluidt gezongen in datzelfde jaar tijdens de bestorming van De Tuilerieën, een van de paleizen van koning Lodewijk de XVI.
Het lied is triomfantelijk sarcastisch over het lot van de koningin van Frankrijk, Marie Antoinette, en over degenen die de Franse monarchie ondersteunden.
Het luidt als volgt:
Madame Veto (Marie Antoinette) heeft beloofd
Heel Parijs af te slachten.
Maar haar plan is mislukt
Dankzij onze kanonniers.
Dansen wij de carmagnole
Leve de klank, leve de klank
Dansen wij de carmagnole
Leve de klank van het kanon.
De laatste twee regels luiden in het Frans: ‘Dansons la carmagnole - vive le son du canon’. Lambert Goofers klonk het in de oren als ‘Sollen kermiollen Vila som de kanon’. Achteraf blijkt hij dus toch niet zo’n goed verstaander.
Theo Schers
Gemeentearchief Weert
'Chant révolutionnaire chanté par Marc Ogeret sur la prise de la Bastille' op You tube
Land van Weert katern Typisch Weert rubriek Toen en noow 9 december 2009
Plunderingen in de mindebroederskerk
Chroniek der stad Weert van 1784 tot 1802: Geschreven door den ooggetuige